Σάββατο 8 Μαρτίου 2014

Η ψυχολογία του φαγητού



Ποια η σχέση ανάμεσα στην ανάγκη μας για φαγητό και στη συναισθηματική μας διάθεση;

Οι σύγχρονες μελέτες της νευροψυχολογίας  και της ψυχολογίας αποδεικνύουν την άμεση σύνδεσή τους γι αυτό πια μιλάμε για το λεγόμενο «συναισθηματικό φαγητό». Για το φαγητό δηλαδή που δεν καλύπτει τη βιολογική ανάγκη αλλά τη συναισθηματική. Πιο συγκεκριμένα, το φαγητό  που καταναλώνουμε ουσιαστικά σε μια προσπάθεια να ξεαγχωθούμε, να κουκουλώσουμε - ξεγελάσουμε  αισθήματα μοναξιάς ή δυσθυμίας, να κατευνάσουμε τον εκνευρισμό μας κλπ. Είναι αυτό που λέμε στην ψυχολογία, πως πολλές φορές «τρώμε τα συναισθήματά μας». Αντί δηλαδή να έρθουμε σε επαφή πχ με το θυμό μας, να τον επεξεργαστούμε, να τον εκφράσουμε και τελικά να περάσει σε ένα πιο λειτουργικό επίπεδο, τρώμε κάτι που δε θα τρώγαμε προ θυμού ή σε ποσότητα πολύ μεγαλύτερη, με απώτερο ενδόμυχο στόχο τη γρήγορη λύτρωση από το «δύσκολο συναίσθημα», το οποίο και καταπίνουμε. Αποτέλεσμα, μετά από μια πρόσκαιρη ικανοποίηση, ο  θυμός δεν έχει αλλάξει επίπεδο και πιθανότατα να έχει διογκωθεί γιατί έχουν προστεθεί πάνω του τύψεις για το διατροφικό ολίσθημα, περαιτέρω εκνευρισμός για την κακοδιαχείριση, αίσθημα αναξιότητας και αδυναμίας και  φυσικά περιττές θερμίδες. Σύντομα μάλιστα αυτή η αλληλουχία αρνητικών συναισθημάτων και σκέψεων, έχοντας δημιουργήσει ένα αρνητικό υπόβαθρο με χαμηλή αυτοεικόνα, πυροδοτούν με ή χωρίς αρνητικό εξωτερικό ερέθισμα έναν επόμενο κύκλο πολυφαγίας ή υπερφαγίας.
Για να βγει κάποιος από αυτή τη διαδικασία η οποία πιθανά αποτελεί συνήθεια ετών ή έστω αλλεπάλληλων φάσεων ανάλογα με τα γεγονότα ζωής, είναι σημαντικό να αποκτήσει επίγνωση του γιατί συμβαίνει αυτό. 

Σε πρώτη φάση, σε ένα καθαρά πρακτικό επίπεδο, πριν από κάθε γεύμα ενδείκνυται να αφιερώνει λίγα λεπτά να έρθει σε επαφή με τα συναισθήματά του. Αν παρατηρήσει  πως νιώθει ήρεμα, χαλαρά, γενική ικανοποίηση   και  βέβαια πείνα, προχωράει στην απόλαυση του γεύματός του, απερίσπαστος από τηλεοράσεις, δυσάρεστες σκέψεις κλπ. Αν όμως η αυτοπαρατήρηση οδηγήσει σε απαντήσεις τύπου: ανασφάλεια, εκνευρισμός, δυσαρέσκεια κλπ, καλύτερα να ασχοληθεί πρώτα με τη διαχείριση αυτών και όχι με το κουκούλωμά τους μέσω του φαγητού. Πρακτικά, μπορεί να μιλήσει σε κάποιον, να κάνει ένα σύντομο περίπατο, ένα χαλαρωτικό ντους , κάτι που θα έχει μεγαλύτερη φροντίδα προς τον εαυτό από το να καταναλώσει κάτι ακατάλληλο διατροφικά.

Σε δεύτερη φάση, ο ουσιαστικότερος τρόπος απόκτησης καλύτερης ποιότητας σχέσης με το φαγητό είναι η βαθύτερη επαφή με τον εαυτό   και η εκμάθηση λειτουργικών τρόπων διαχείρισης των συναισθημάτων μέσω  μιας συστηματικής ψυχοθεραπευτικής δουλειάς. Έτσι  παίρνει κανείς καλύτερες αποφάσεις για τη ζωή του γενικότερα, πολύ περισσότερο δε για το  με τι είδους φαγητό και πόσο προμηθεύει καθημερινά τον εαυτό του.

Δευτέρα 16 Ιανουαρίου 2012

Ο Ψυχολογικός αντίκτυπος της «κρίσης»



Θα προσπαθήσω να μοιραστώ λίγες σκέψεις μου για το τι συμβαίνει σε ψυχικό επίπεδο στους ανθρώπους  των οποίων οι οικονομικές απολαβές από την εργασία τους ή τη σύνταξή τους έχουν μειωθεί αισθητά, ή ακόμα χειρότερα είναι ανύπαρκτες: Η κυριότερη αίσθηση που επικρατεί είναι μια «αίσθηση απώλειας ελέγχου» πάνω στη ζωή, τουλάχιστον τη δική τους, πιθανότατα και των παιδιών τους, αν υπάρχουν. Μια αίσθηση απαραίτητη για την επιβίωση του καθενός μας, όχι στην υπερβολή, δηλαδή διαρκώς κανείς να προσπαθεί να ελέγχει τις καταστάσεις και τους άλλους, αλλά την πίστη ότι ένα και ένα κάνουν δύο: Ότι η «αξία» η οποία βρίσκεται στην κορυφή της ιεραρχικής πυραμίδας στη δυτική κοινωνία και η οποία ονομάζεται επαγγελματική πρόοδος αποτελεί μια  σταθερά, μια ισχυρή «αμυντική λειτουργία». Για τους περισσότερους ανθρώπους η επαγγελματική αποκατάσταση, δεν εξυπηρετεί απλά  ρόλο επιβίωσης και ακόμα καλύτερα διασφάλισης μιας ποιότητας ζωής. Εξυπηρετεί βαθύτερες προσωπικές ανάγκες, στενά συνδεδεμένες με την ιστορία ζωής τους. Από παιδί κανείς μεγαλώνοντας βιώνει άλλος λιγότερο άλλος περισσότερο, εμπειρίες ενθαρρυντικές ή μπλοκαριστικές και έτσι διαμορφώνεται η μοναδική προσωπική ιστορία του καθενός . Στη συνέχεια προκειμένου να τη διαχειριστούμε είναι απαραίτητη η αξιοποίηση των λεγόμενων «αμυντικών μηχανισμών»,  η χρησιμοποίηση των οποίων άλλοτε είναι ιδιαίτερα λειτουργική και άλλοτε αποβαίνει δυσλειτουργική για τη συναισθηματική μας εξέλιξη.  Η τάση να διοχετεύονται σε υψηλό βαθμό οι δυνάμεις του καθενός στην επαγγελματική πρόοδο, συχνά αποτελεί έναν ακόμη αμυντικό μηχανισμό, προκειμένου να αντισταθμίσει κανείς κενά του παρελθόντος. Όταν λοιπόν τόσοι άνθρωποι έχουν μάθει να διαχειρίζονται τα «φαντάσματα» του παρελθόντος –σπανίως σε συνειδητό επίπεδο- μέσω της επαγγελματικής τους αξιοσύνης, και η τελευταία τώρα πλήττεται χειροπιαστά με μείωση ή και πλήρη απώλεια οικονομικών απολαβών, τότε διαταράσσονται μέσα τους πολλά περισσότερα από αυτά που μπορούν να εξηγήσουν, με ένα κοινό παρονομαστή: την αίσθηση  ότι  χάνουν τον πολυπόθητο έλεγχο της ζωής τους. Ο καθένας μπροστά σε αυτή την κατάσταση αντιδρά και διαφορετικά: άλλος με «εσωστροφή», μελαγχολία και ίσως κατάθλιψη, άλλος με «εξωστροφή», αντιδραστικότητα, επιθετικότητα, εκρήξεις οργής κλπ. Κάποιοι,  με ανασύνταξη δυνάμεων, προσαρμοστικότητα, ευελιξία ίσως και ενεργό αντίδραση με τον τρόπο τους. Δυστυχώς όμως,  τα φαινόμενα κατάθλιψης αλλά και βίας, έχουν αυξηθεί κατά πολύ. Οι άνθρωποι ψάχνουν τρόπους να αποφύγουν την «εσωτερική» κατάρρευση, τρόπους που συχνά επιδεινώνουν αντί να βελτιώσουν την ήδη δυσκολεμένη τους κατάσταση.

Τρίτη 22 Νοεμβρίου 2011

Ημερίδα Συλλόγου Εικαστικών Θεραπευτών Ελλάδας (ΣΕΘΕ)

Έχω την τιμή να συμμετέχω στην ημερίδα του ΣΕΘΕ, η οποία θα πραγματοποιηθεί  στις 26-11-2011, στις εγκαταστάσεις της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών. 
Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα του συλλόγου: www.arttherapists.gr. 
Ως μέλος της επιστημονικής επιτροπής της ημερίδας, συνιστώ "εκ των έσω" την παρακολούθηση της διοργάνωσης, η οποία κάτω από τον τίτλο "Αν το Εγώ γινόταν Εμείς" παρουσιάζει  ιδιαίτερη ποικιλία εισηγήσεων και βιωματικών εργαστηριών. 
Από την πλευρά μου, θα παρουσιάσω εισήγηση με θέμα "Η Εικαστική Θεραπεία και η μέθοδος τραυματοθεραπείας EMDR βάζουν το Εγώ στον πληθυντικό". Ουσιαστικά, ενώνω θεωρητικά και πρακτικά τα δύο αυτά μέσα, προκειμένου τα θεραπευτικά τους οφέλη να πολλαπλασιαστούν και παρουσιάζω  εφαρμογή του "Θεραπευτικού Πρωτοκόλλου EMDR για το τραύμα μέσω τέχνης", μέσα από ένα περιστατικό της ψυχοθεραπευτικής μου δουλειάς. 

Πέμπτη 13 Οκτωβρίου 2011

EMDR : Μια νέα ψυχοθεραπευτική μέθοδος


Πρόκειται για  μια καινούργια μέθοδο ψυχο-τραυματοθεραπείας και όχι για μια νέα ψυχοθεραπευτική προσέγγιση καθώς η άσκησή της γίνεται αποκλειστικά από ψυχολόγους με κλινική εμπειρία στους οποίους απαραίτητα πρέπει να έχει προηγηθεί βασική εκπαίδευση  σε μια από τις ποικίλες  ψυχοθεραπευτικές κατευθύνσεις.
Εμπνεύστρια της μεθόδου είναι η Francine Shapiro το 1989,  ανώτερη επιστημονική ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Πάλο Άλτο στην Καλιφόρνια, συγγραφέας του πρώτου εγχειριδίου για το EMDR η οποία έχει τιμηθεί για το έργο της με το βραβείο «Διακεκριμένου επιστημονικού επιτεύγματος στην ψυχολογία».
Το EMDR  μπορεί να εφαρμοστεί από μόνο του ως μια βραχεία θεραπευτική προσέγγιση εστιασμένη σε συγκεκριμένη περίπτωση καθώς και συνδυαστικά ως μέρος μιας μακρόχρονης ψυχοθεραπείας οποιασδήποτε θεραπευτικής κατεύθυνσης.
Η διαδικασία  αποτελείται από 8  δομημένα στάδια σύμφωνα με το θεραπευτικό πρωτόκολλο της Shapiro.  Η διάρκειά που απαιτείται για κάθε βήμα ποικίλλει ανάλογα με την προσωπικότητα και το είδος της τραυματικής εμπειρίας. Ο θεραπευτής/τρια EMDR συνοδεύει τη βιωματική διαδικασία της μεθόδου και ενθαρρύνει την ακριβή παρατήρηση συνειδητών εσωτερικών διεργασιών εκ μέρους του θεραπευόμενου.

Τι θα πει EMDR;

Τα αρχικά του αρκτικόλεξου  αντιστοιχούν σε Eye Movement Desensitization and Reprocessing εννοώντας Απευαισθητοποίηση και Επανεπεξεργασία – του τραύματος- μέσω οφθαλμικών κινήσεων. Αρχικά ο  ειδικά εκπαιδευμένος EMDR θεραπευτής προκαλούσε  διεστιακό/ αμφίπλευρο οπτικό  ερέθισμα στον θεραπευόμενο με συγκεκριμένες κινήσεις με το χέρι του στο ύψος των ματιών. Έκτοτε το αισθητηριακό ερέθισμα εκτός από οπτικό, έχει διευρυνθεί σε απτικό -με ρυθμικό, αμφίπλευρο άγγιγμα στα γόνατα ή στους ώμους από τον θεραπευτή ή στις παλάμες από ειδική συσκευή-  ή/και ακουστικό ανάλογα την προτίμηση του θεραπευόμενου ή τη σύσταση του EMDR θεραπευτή.

Ποιος ο στόχος της μεθόδου;

Η ζωή μας είναι γεμάτη από εμπειρίες: άλλες θετικές, άλλες επιβαρυντικές χωρίς   μακροπρόθεσμες ψυχικές συνέπειες και άλλες   τραυματικές. Οι τελευταίες έχουν  αντίκτυπο στο παρόν μας με τη μορφή δυσλειτουργικών συμπτωμάτων   υπό μορφή σκέψεων,  συναισθημάτων, μοντέλων συμπεριφοράς.
Στόχος της μεθόδου είναι ό,τι αποτελεί για το άτομο  τραυματική εμπειρία  να τύχει επανεπεξεργασίας ώστε να πάρει την κατάλληλη προοπτική και θέση στη γραμμή της ζωής του χωρίς πια να εισβάλει στο παρόν με τη μορφή «μπλοκαριστικών» συμπτωμάτων.
Για να γίνει αυτό, πρέπει η ανάμνηση – εμπειρία να προσεγγιστεί «ολιστικά» δηλαδή όχι μόνο σε επίπεδο ψυχολογικό όπως γίνεται στις περισσότερες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις αλλά και σε επίπεδο σωματικό και νευροφυσιολογικό μια και μόνο τότε μπορούμε να μιλάμε για πλήρη επεξεργασία αφού το όποιο ψυχικό τραύμα δεν εγγράφεται μόνο στην ψυχή  αλλά και στο σώμα και σε επίπεδο βέβαια εγκεφάλου.

Σε τι εξυπηρετεί η χρήση του διεστιακού ερεθίσματος;

Αναφέραμε πως για να γίνει πλήρως η επανεπεξεργασία του τραύματος πρέπει να ενεργοποιηθούν και τα αντίστοιχα μέρη του εγκεφάλου. Με τις νέες ερευνητικές μεθόδους, έχει μελετηθεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος ακριβώς τη στιγμή που ανακαλεί τα τραυματικά γεγονότα.. Έτσι οι επιστήμονες διερεύνησαν τη λειτουργία δύο περιοχών του λεγόμενου μεταιχμιακού συστήματος οι οποίες είναι υπεύθυνες για την καταγραφή και επεξεργασία στρεσογόνων βιωμάτων στον εγκέφαλο: πρόκειται για  την «αμυγδαλή» και τον «ιππόκαμπο» σε κάθε εγκεφαλικό ημισφαίριο- για αυτό και το EMDR στοχεύει στην αμφίπλευρη ενεργοποίηση των δύο ημισφαιρίων.
Στην περίπτωση ενός απειλητικού ερεθίσματος αντί να αρχίσει ταυτόχρονα η επεξεργασία αξιολόγησης της συναισθηματικής σημασίας από την αμυγδαλή και αντίστοιχα ο ιππόκαμπος να κατηγοριοποιήσει την εμπειρία στην κατάλληλη θέση στη γραμμή ζωής, η αμυγδαλή  υπερδραστηριοποιείται. Τότε όμως το ερέθισμα δεν  μπορεί να τύχει ανάλογης νοητικής επεξεργασίας. Ως αποτέλεσμα,  μειώνεται η ικανότητα  συνειδητής και συνολικής καταγραφής του γεγονότος ως μια ενιαία εμπειρία από την οποία  μπορεί κάποιος να μάθει. Αντίστοιχα, η αμυγδαλή αποθηκεύει τα αρνητικά συναισθήματα και τις σωματικές αισθήσεις που συνδέονται με το γεγονός, και προκαλεί στο μέλλον, με τα ανάλογα ερεθίσματα, εξαρτημένες αντιδράσεις (π.χ. φοβίας, αποφυγής). Το τραυματικό λοιπόν βίωμα λησμονείται μερικώς ή και ολικώς, τα συμπτώματα όμως και τα συναισθήματα με τα οποία συνδέεται μπορεί να είναι ζωντανά και να πυροδοτούνται συνειρμικά από ασήμαντες αφορμές π.χ. έναν ήχο, μια λέξη, μια εικόνα, οποιαδήποτε αισθητηριακή εντύπωση έχει αποθηκευτεί έτσι αποσπασματικά.
Η χρήση λοιπόν του διεστιακού - αμφίπλευρου ερεθίσματος ενισχύει τη νευροφυσιολογική επεξεργασία και έτσι επέρχεται ταυτόχρονη ενεργοποίηση των αντίστοιχων συστημάτων στα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια. Ουσιαστικά δηλαδή το διεστιακό ερέθισμα ενεργοποιεί τις πληροφορίες και επιτρέπει στον εγκέφαλο να επανεπεξεργαστεί την εμπειρία, αυτή τη φορά προς όφελός του

Σε ποιες περιπτώσεις ατόμων εφαρμόζεται η μέθοδος;

Το EMDR ενδείκνυται σε μια ευρύτατη γκάμα περιπτώσεων :
·        σε πρόσφατες τραυματικές εμπειρίες
·        σε τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος
·   σε  μετατραυματικό στρες, όπως σε θύματα  φυσικών καταστροφών, ατυχημάτων, κακοποίησης, επιθέσεων κλπ είτε πρόκειται για ενήλικες είτε για παιδιά
·        σε  ψυχικές επιπτώσεις από χρόνιες ασθένειες ή χρόνιους πόνους
·   σε άτομα που έχουν βιώσει σημαντικές απώλειες πχ προσώπου, εργασίας κλπ και βιώνουν επιπεπλεγμένο πένθος
·        σε  φοβίες και διαταραχές πανικού
·        σε  άγχος ή επαγγελματική εξουθένωση
·        σε ψυχαναγκαστικές διαταραχές
·        σε  επαναλαμβανόμενες δυσλειτουργικές συμπεριφορές στο παρόν
·        σε οτιδήποτε προκαλεί μπλοκάρισμα και δυσλειτουργία στο άτομο



Πως εξηγείται θεωρητικά η αποτελεσματικότητα του EMDR;

·   το EMDR μέσω της χαλάρωσης και της επαναλαμβανόμενης και ελεγχόμενης έκθεσης στην τραυματική ανάμνηση, μέσα στο προστατευμένο πλαίσιο της διαδικασίας και της θεραπευτικής σχέσης, επιτυγχάνει την αποδυνάμωση της φοβικής αντίδρασης η οποία πυροδοτούνταν στο άτομο - προ EMDR- με τα αντίστοιχα ερεθίσματα κάθε φορά π.χ. έναν ήχο, μια σκέψη.
·        το διεστιακό ερέθισμα λειτουργεί  ως αντιπερισπασμός και έτσι  προκαλεί  χαλάρωση, απαραίτητη την ώρα της επανεπεξεργασίας του τραυματικού γεγονότος  με χρήση  ελεύθερου συνειρμού και χρήσιμη ως νέα εξαρτημένη αντίδραση στη θέση της φοβικής.
·   οι τεχνικές του EMDR  απευθύνονται στην πρόσβαση των κόμβων που προέρχονται από διαφορετικά μνημονικά δίκτυα τα οποία ουσιαστικά «καθαρίζονται» από το δυσλειτουργικά αποθηκευμένο υλικό τους και οι πληροφορίες αναδομούνται πια με νέο  αυτή τη φορά τρόπο και έτσι το άτομο οδηγείται σε λειτουργικές συμπεριφορές.

Επιστημονική κατοχύρωση της μεθόδου βάσει της αποτελεσματικότητάς της από πλήθος κλινικών ερευνών

Πρόκειται για την μοναδική μέθοδο αντιμετώπισης τραυματικών εμπειριών η οποία έχει δοκιμαστεί σε ένα αξιοσημείωτο αριθμό κλινικών ερευνών με αποδεδειγμένη υποχώρηση των συμπτωμάτων και αδιαμφισβήτητη  υπεροχή ως προς τον απαιτούμενο χρόνο για αυτό. Ως επακόλουθο, η αποτελεσματικότητα του EMDR ως μέθοδος θεραπευτικής αντιμετώπισης τραυματικών εμπειριών έχει κατοχυρωθεί από τον Αμερικάνικο Ψυχιατρικό Σύνδεσμο, την Παγκόσμια Εταιρεία Μελετών Τραυματικού Στρες, το Βρετανικό Υπουργείο Υγείας  και ανάλογους φορείς δημόσιας υγείας στη Γερμανία, την Ολλανδία, τη Σουηδία, τη Δανία, την Ιρλανδία και το Ισραήλ. Μέχρι τώρα περισσότεροι από 53.000 επιστήμονες της ψυχικής υγείας, παγκοσμίως, έχουν εκπαιδευτεί σε αυτή τη μέθοδο από διεθνώς πιστοποιημένους φορείς, ενώ υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 2.500.000 άτομα έχουν βοηθηθεί από αυτή.

Βιβλιογραφία
·        Βεντουράτου, Δ. (2009). Εισαγωγή στην ψυχοτραυματολογία και στην τραυματοθεραπεία. Η μέθοδος EMDR. Αθήνα: Πεδίο.
·        Le Doux, J., Romanski, L. & Xagoras, A. (1989).   Indelibility of subcortical emotional memories.  Journal of Cognitive Neuroscience, 1.
·        Shapiro, F. (1990). Eye movement desensitization and Reprocessing: Workshop manual. EMDR Institute.
·        Shapiro, F. (1995). Eye movement desensitization and Reprocessing (EMDR): Basic principles, protocols and procedures. New York: Guilford Press.

Δευτέρα 25 Ιουλίου 2011

Ψυχοθεραπεία για τα παιδιά ή για τους γονείς;


Πολύ συχνά οι γονείς αναρωτιούνται  ποια  διαδικασία ακολουθείται στην περίπτωση που θα απευθυνθούν σε κάποιον   ψυχολόγο λόγω ανησυχίας δικής τους ή  κάποιου έμπιστου προσώπου που παρακολουθεί το παιδί τους –δασκάλα, παιδίατρος, baby-sitter-  για κάποιο στοιχείο στη συμπεριφορά του παιδιού.

Προκειμένου να αποσαφηνιστεί η διαδικασία που συνηθίζεται,  ας  χρησιμοποιήσουμε  ένα απλό θέμα για το οποίο συχνά οι γονείς απευθύνονται σε κάποιον ειδικό, ένα σύνηθες παράδειγμα παιδικής συμπεριφοράς,  τη «γκρίνια». Το πρώτο πράγμα που ζητάει να μάθει ένας γονιός είναι  «για ποιο λόγο μπορεί ένα παιδί να γκρινιάζει σε βαθμό που να δείχνει κατά στιγμές δυστυχισμένο;»
Στην περίπτωση ας πούμε της γκρίνιας η πρώτη απάντηση θα μπορούσε να ήταν  λόγω μίμησης: το παιδί  είδε  ότι με αυτό το χαρακτηριστικό ο γονιός πρότυπο κάτι κερδίζει – π.χ. προσοχή- και αντίστοιχα επιδιώκει το ίδιο
ή λόγω ανάγκης: αν και κανείς στην οικογένεια δεν παρουσιάζει έντονα το χαρακτηριστικό, το παιδί που τυχαία το παρουσίασε κάποιες φορές και πήρε την ανταπόκριση που είχε ανάγκη – ίσως την προσοχή- έκτοτε  υιοθέτησε  τη γκρίνια ως τρόπο αλληλεπίδρασης με τους «σημαντικούς άλλους».
Και στις δύο περιπτώσεις το παιδί κάτι προσπαθεί να πει στους μεγαλύτερους αλλά δεν ξέρει έναν τρόπο πιο ωφέλιμο για το ίδιο αλλά και για τους άλλους. Ποιο παιδί άλλωστε θα μπορούσε να εκφραστεί ως εξής; «Μαμά έχω κουραστεί που τσακώνεστε με τον μπαμπά λες και δεν υπάρχω  και για αυτό το λόγο θέλω να σου πω ότι νιώθω τόσο πολύ σε δεύτερη μοίρα και κατ΄επέκταση ανασφάλεια που θέλω να σας φωνάξω πως αντί να ασχολείστε ο ένας με τον άλλο έχω ανάγκη να ασχοληθείτε μαζί μου…» Ευτυχώς κανένα. Σε αυτή την περίπτωση θα επρόκειτο για ένα παιδί που δε ζει την ηλικία του –πράγμα απολύτως απαραίτητο- αλλά αντιθέτως έχει μπει σε ρόλο «θεραπευτή» ζεύγους.

 Τα παιδιά λοιπόν εκφράζονται με τρόπους που σε κάποια φάση τα βοηθούν να επιβιώσουν / να αντέξουν ότι τα μπερδεύει και τα αγχώνει μέσα στην οικογένεια κυρίως –όταν είναι μικρά – και στο σχολείο λίγο μεγαλύτερα. Συχνά αυτό το χαρακτηριστικό παγιώνεται, αν δεν αναγνωριστεί έγκαιρα από τους γονείς και στη συνέχεια να δοθεί με κατάλληλο τρόπο χώρος να αντικατασταθεί από ένα πιο λειτουργικό και ωφέλιμο τρόπο έκφρασης καταρχάς για το παιδί. Συχνά λοιπόν σε αυτό το σημείο οι γονείς ανήσυχοι ή και ενοχοποιημένοι απευθύνονται σε κάποιο ψυχολόγο προκειμένου να ανατρέψουν την ταλαιπώρια του παιδιού πρωτίστως και δευτερευόντως τη δική τους.

Συνήθης διαδικασία

Αυτό που συστήνεται είναι ένα ραντεβού καλύτερα και με τους δύο γονείς προκειμένου να σχηματιστεί  εικόνα του ζητήματος  και από τους δύο - δύο οπτικές- στη συνέχεια αν κριθεί απαραίτητο ακολουθεί μια ενδελεχής αξιολόγηση του παιδιού μέσω παιχνιδιών-τεστ προκειμένου να αποσαφηνιστεί το μέγεθος και οι προεκτάσεις του θέματος στο ίδιο και τέλος ακολουθούν συγκεκριμένες προτάσεις- δράσεις για την αντιμετώπιση. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, και δεδομένου ότι το παιδί συνήθως εκφράζει ως σύμπτωμα κάποια δυσλειτουργία της οικογένειας, συστήνεται συμβουλευτική ή ψυχοθεραπεία με τον έναν ή και τους δύο γονείς, κρίνεται κατά περίσταση. Διαδικασία ψυχοθεραπείας  και για το παιδί συστήνεται στις ακόλουθες περιπτώσεις:
·          αν διαγνωστεί κατά την αξιολόγηση κάτι δύσκολα αντιμετωπίσιμο μόνο από τους γονείς- παρά την παράλληλη συμβουλευτική που λαμβάνουν οι ίδιοι
·          αν τυγχάνουν ιδιαίτερες συνθήκες στην οικογένεια π.χ. διαδικασία διαζυγίου, σοβαρή ασθένεια ενός εκ των δύο γονέων, χρόνια ασθένεια στο ίδιο το παιδί, προετοιμασία ανακοίνωσης ενός σημαντικού οικογενειακού μυστικού κλπ

Εν κατακλείδι,  στις περισσότερες περιπτώσεις αυτά που παρουσιάζουν τα παιδιά μας είναι καθρέφτες της δικής μας κατάστασης και έτσι προκειμένου να τα απαλλάξουμε από δυσλειτουργικά μοντέλα συμπεριφοράς καλό θα ήταν πρωτίστως οι ίδιοι να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να έρθουμε σε επαφή με τα δύσκολά κομμάτια μας, αυτά που το παιδί ρουφά σα σφουγγάρι και εκπέμπει με το δικό του παιδικό τρόπο σε σήμα sos.

Δευτέρα 14 Μαρτίου 2011

Καταπιεσμένη δημιουργικότητα και Εικαστική Θεραπεία


 Δημιουργικότητα

Έννοια - Γνωρίσματα: Σήμερα ως δημιουργικότητα χαρακτηρίζεται η ικανότητα ενός ατόμου να ανακαλύπτει νέες σχέσεις και να παρουσιάζει σχετικά γρήγορα και εύκολα νέες ιδέες – απόψεις και πρωτότυπες λύσεις για προβλήματα σε οποιονδήποτε τομέα της ζωής, δηλαδή όχι μόνο στην τέχνη (με την οποία άλλωστε είναι και συνηθέστερη η συσχέτιση), αλλά και στην τεχνική, την οικονομία και γενικά τον πολιτισμό.
         Υπάρχει ως δυναμική κατάσταση σε όλα τα άτομα και σε όλες τις ηλικίες.
        Η πλειοψηφία των ειδικών ερευνητών φαίνεται να συμφωνούν στα ιδιαίτερα γνωρίσματα της δημιουργικότητας που τα συνοψίζουν στην ευχέρεια ή ροή της σκέψης, στην ευκαμψία και ευκολία μετατροπής     και στην πρωτοτυπία της σκέψης (Παπαδόπουλος, 2005).

Καταπιεσμένη Δημιουργικότητα

Συμπτώματα και Συνέπειες: Τα άτομα που υποφέρουν από καταπιεσμένη δημιουργικότητα, η οποία με κάποιο τρόπο κατεστάλη ή υπονομεύτηκε, συνηθέστερα παρουσιάζουν:
πλήξη, ανία, απαισιοδοξία ή μονοτονία (Nathan & Hill,
2006). Αυτά τα άτομα διαθέτουν αποθέματα συσσωρευμένης δημιουργικότητας, η οποία ακριβώς

επειδή δε βρίσκει διέξοδο, όπως κάθε ενέργεια υπό πίεση, έτσι και αυτή δημιουργεί με τη σειρά της προβλήματα. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα ανεκμετάλλευτο δυναμικό. Σε κάθε άνθρωπο αναλογεί τουλάχιστον ένας τομέας που μπορεί να είναι δημιουργικός και πρωτότυπος, αν όμως δεν του δώσει το χώρο και το χρόνο που του αντιστοιχεί,  ως  συνέπεια θα νιώθει πλήξη, περιορισμένη αίσθηση χαράς με ό,τι καταπιάνεται και εγκλωβισμό σε μια ρουτίνα δίχως ιδιαίτερη ευχαρίστηση.
       

Πιθανά αίτια : Κυριότεροι παράγοντες καταστολής της δημιουργικότητας θεωρούνται
·       ο φόβος της αποτυχίας: συχνά τα άτομα διστάζουν να μπουν σε διαδικασίες που απαιτούν «αποκλίνουσα νόηση» (Guilford, 1967) δηλαδή πρωτότυπη , δημιουργική και παραγωγική σκέψη, από φόβο μήπως δεν τα καταφέρουν, μήπως το δημιούργημά τους  είναι κοινότυπο και αδιάφορο, μήπως φανούν λίγοι τόσο στα μάτια των άλλων  όσο και στα δικά τους. 
·       η τάση για κοινωνική ομοιομορφία (κομφορμισμός): τα προϊόντα  της δημιουργικότητας εξ’ορισμού   διαφέρουν από τα κοινώς διαδεδομένα όμως τα άτομα κατά κύριο λόγο αποφεύγουν  ενέργειες που αποκλίνουν  από το μέσο όρο  αφού για μια μεγάλη πλειοψηφία ανθρώπων ο κομφορμισμός θεωρείται ένδειξη πνευματικής υγείας. 


·       η αποθάρρυνση της δημιουργικότητας μετά την ηλικία του δημοτικού σχολείου: στην προσχολική ηλικία τα παιδιά  μέσω της απορίας και του θαυμασμού προσπαθώντας να γνωρίσουν καθετί νέο ή να ερμηνεύσουν το περιβάλλον τους χωρίς να έχουν ακόμη ενταχθεί στη διαδικασία εκπαίδευσης, είναι δημιουργικά. Στη συνέχεια κατά την πρώτη σχολική ηλικία του δημοτικού, δίνεται ακόμη έμφαση στη δημιουργικότητα μέσω των μαθημάτων των καλλιτεχνικών και του ελεύθερου παιχνιδιού. Ήδη όμως από το γυμνάσιο η δημιουργικότητα αποθαρρύνεται μπροστά στην πιο συστηματική  και ομοιόμορφη μάθηση, περνώντας έτσι το μήνυμα πως η δημιουργικότητα ισοδυναμεί αποκλειστικά με την καλλιτεχνικότητα. Ως αποτέλεσμα, τα παιδιά που δεν είναι φανερά καλλιτεχνικοί τύποι, μεγαλώνουν με την ιδέα ότι δεν είναι ούτε δημιουργικοί και έτσι νιώθουν και ως ενήλικες. Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει, καθώς είναι πιθανό να εκφράσει κανείς δημιουργικότητα, για παράδειγμα, μέσω μιας καινοτομίας  ή μέσω της ανάπτυξης μιας ιδέας, ενός σχεδίου ή ενός προϊόντος, μέσα ή έξω από τη δουλειά ή και ταυτόχρονα (Nathan & Hill, 2006). 

Δυνατότητες αντιμετώπισης: Γενικά η δημιουργικότητα ενισχύεται όταν αρχίσει κανείς να ανακαλύπτει το ασυνήθιστο και πρωτότυπο σε πράγματα που φαίνονται συνηθισμένα (Παπαδόπουλος, 2005).  Αν λάβουμε μάλιστα υπόψη ότι η δημιουργικότητα δε σχετίζεται μόνο ή κυρίως και πρωτίστως με την τέχνη και την έρευνα ή με την επιστήμη, είναι σημαντικό ιδίως για τους ανθρώπους που δεν ικανοποιούν τη δημιουργικότητά τους μέσω της εργασίας τους, να βρουν τη δική τους περιοχή δημιουργικότητας είτε αυτή είναι το μαστόρεμα, είτε το μαγείρεμα είτε η έμπνευση ιστοριών και παιχνιδιών για τα παιδιά. Συνήθως όταν οι άνθρωποι μπαίνουν σε διαδικασίες πραγματικά δημιουργικές σε κάποιο τομέα, αυτό γενικεύεται και σε άλλους τομείς και σκεπτόμενοι με ένα πιο δημιουργικό τρόπο επηρεάζεται αναπόφευκτα και ο τρόπος προσέγγισης της εργασίας τους. Αρκεί λοιπόν με κάποιο τρόπο να ενεργοποιηθεί η δημιουργικότητα στον κάθε άνθρωπο.

Εικαστική Θεραπεία

Η τέχνη διευκολύνει τη δημιουργικότητα. Η ποικιλία των υλικών, με τις διαφορετικές δυνατότητες και αποτελέσματα που αυτά προσφέρουν, βοηθά εξαιρετικά στην κινητοποίηση των δημιουργικών τάσεων των ατόμων.
Οι τεχνικές, οι ασκήσεις, οι κατευθύνσεις ακόμα κι αν είναι της μορφής «κλείστε τα μάτια και αφήστε το πινέλο να σας οδηγήσει» δρουν με ένα ιδιαίτερα διευκολυντικό και προστατευτικό τρόπο απέναντι στην καταπιεσμένη επιθυμία για διαφορετικότητα ή/και στην απωθημένη ανάγκη για  δημιουργία και ευχαρίστηση που μπορεί να εκφράζεται ως εξής: «το μόνο που θέλω είναι να μουτζουρώσω χωρίς κανένα περιορισμό μια επιφάνεια της αρεσκείας μου».
Μια σημαντική ερώτηση είναι τι είναι αυτό που κάνει την εμπειρία της δημιουργίας, στο πλαίσιο της εικαστικής θεραπείας, τόσο ικανοποιητική; Πρόκειται για ένα είδος παραδόξου σύμφωνα με την πρωτοπόρο εικαστική ψυχοθεραπεύτρια Wadeson (1980): από τη μια μεριά το άτομο που δημιουργεί σα να κάνει μια υπέρβαση από τον εαυτό του (Koestler, 1964). Πρόκειται για μια αίσθηση σα να λαμβάνει κανείς μέρος σε μια εμπειρία πιο οικουμενική από τις ιδιαίτερες συνθήκες της ζωής του. Από την άλλη, το υλικό από το οποίο φτιάχνεται το δημιούργημα είναι βαθιά προσωπικό, φέρνοντας έτσι το άτομο που δημιουργεί πιο κοντά στον εαυτό του. Η ενσωμάτωση είναι το αποτέλεσμα της συνάντησης του «προσωπικού» και του «οικουμενικού». Επίσης, η δημιουργικότητα προσφέρει ευχαρίστηση. Ο δημιουργός κοιτάζει αυτό που έφτιαξε και ενώ το θαυμάζει, συνειδητοποιεί ότι ουσιαστικά κοιτάζει τον εαυτό του.


Βιβλιογραφία

Guilford J.P. (1967). The nature of human intelligence. NY: McGraw-Hill.

Koestler A. (1964). The act of creation. London: Hutchison.

Nathan R. & Hill L. (2006). Career counseling, second edition. London: Thousand Oaks and New Delhi.

Παπαδόπουλος Ν. (2005). Λεξικό της Ψυχολογίας, νέα έκδοση. Αθήνα: Σύγχρονη Εκδοτική.

Wadeson H. (1980). Art Psychotherapy. NY: John Wiley & Sons

Παρασκευή 4 Μαρτίου 2011

Επαγγελματική εξουθένωση (burnout). Πρόληψη και απεμπλοκή μέσω art therapy




Burnout

Έννοια – συμπτώματα: Όρος του Freudenberger (1974) που σχετίζεται με την εργασιακή εξάντληση. Συνοδεύεται συχνά  από σωματικά συμπτώματα εξουθένωσης, υπνηλίας, καταθλιπτική διάθεση, πλήξη, ανία, απαισιοδοξία ή/και μονοτονία, ευερεθιστότητα, μεροληψία, καχυποψία, αρνητική και αλαζονική στάση απέναντι στην εργασία.
        Η εξάντληση ως γενική κατάσταση είναι ένα σύνδρομο συναισθηματικού κορεσμού, αποπροσωποποίησης και μειωμένης ικανότητας επίδοσης:
·       Ο συναισθηματικός κορεσμός αφορά τα συναισθήματα ατόμων που μέσω της επικοινωνίας τους με άλλα άτομα, νιώθουν ότι δεν μπορούν πια να ανταποκριθούν σε απαιτήσεις του περιβάλλοντος εργασίας τους.
·       Η αποπροσωποποίηση αφορά μια ασυναίσθητη και απαθή αντίδραση προς άτομα που συνήθως είναι οι αποδέκτες των υπηρεσιών αυτών.
·        Η  περιορισμένη προσωπική ικανότητα επίδοσης αφορά μείωση του συναισθήματός τους, όσον αφορά την αρμοδιότητα και την επιτυχή διεξαγωγή της εργασίας τους (Maslach/Jackson 1984). 

Ερευνητικές διαπιστώσεις: Σε νεότερες έρευνες γύρω από το στρες (Cherniss 1992, Lazarus & Launier 1981), το burnout σχετίζεται με το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που αποτελείται από εργασιακές επιβαρύνσεις, στρες και ψυχολογική προσαρμογή. Στη διάρκεια της διαδικασίας «συναλλαγής» οι επαγγελματίες κατά κανόνα απομακρύνονται. Η ενέργειά τους αυτή θεωρείται αντίδραση απέναντι στους «στρεσογόνους» παράγοντες της εργασίας τους και το στρες που βιώνουν κατά τη διάρκειά της.
 Στην «εξάντληση» διακρίνονται τρία στάδια:
·       Το πρώτο στάδιο αναφέρεται σε μια ανισορροπία μεταξύ των πηγών βοηθείας και των απαιτήσεων (στρες).
·       Το δεύτερο είναι η άμεση, μικρής διάρκειας συναισθηματική αντίδραση απέναντι στην ανισορροπία αυτή, που χαρακτηρίζεται από συναισθήματα φόβου, έντασης, υπνηλίας και εξάντλησης (πίεση).
·       Το τρίτο αναφέρεται σε μια σειρά αλλαγών στις στάσεις και τη συμπεριφορά, όπως η τάση να μεταχειρίζονται τους αποδέκτες της εργασίας με αποστασιοποιημένο και μηχανικό τρόπο ή αλαζονικά (Cherniss 1980a).

Τελευταία με βάση διάφορες εμπειρικές έρευνες αναφέρεται το μοντέλο των φάσεων, ως σημαντική διάσταση του όρου «εξάντληση» (Golembiewski & Munzenrider 1988). Οι Maslach και Jackson προτείνουν τη θεώρηση τριών συστατικών αυτού του συνδρόμου στο πλαίσιο του εξελικτικού μοντέλου φάσεων, στο οποίο την «αποπροσωποποίηση» ακολουθεί «περιορισμένη προσωπική ικανοποίηση» και τελικά «συναισθηματική εξάντληση».

Πιθανά αίτια: Ο κυρίαρχος τύπος αιτιολογικής επεξήγησης στηρίζεται σε μια δυσανάλογη σχέση ανάμεσα στις υψηλές απαιτήσεις της εργασίας και συχνά τη δύσκολη πραγματικότητα της επαγγελματικής καθημερινότητας.
·       Ως πρώτιστη αιτία στην περίπτωση αυτή παρουσιάζονται οι προσδοκίες, οι επιθυμίες και οι ανάγκες του εργαζομένου που προέχουν της επαγγελματικής του ταυτότητας.
Με την  ίδια «ανθρωποκεντρική» λογική αποδίδεται ευθύνη στις ακόλουθες αιτίες (Nelson-Jones, 1991):
·       τελειομανία
·       αδικαιολόγητη απαισιοδοξία
·       υπερβολική ανάγκη αποδοχής
·       ανικανότητα να τεθούν όρια στο φόρτο εργασίας
·       κακή διαχείριση χρόνου
·       περιορισμένες ψυχαγωγικές διέξοδοι
·       ανεπαρκείς δεξιότητες φροντίδας της υγείας και της φυσικής κατάστασης
·       καταπιεσμένη δημιουργικότητα

Επιδράσεις – Συνέπειες: Το burnout συχνά αποδίδεται σε υπερβολικό στρες το οποίο επειδή δεν τυγχάνει ιδιαίτερης μεταχείρισης στον εργασιακό χώρο, οδηγεί τους εργαζομένους στην αλλαγή απασχόλησης. Έτσι το burnout  είναι δαπανηρό αφού συχνά οδηγεί στην εκ νέου εκπαίδευση των εργαζομένων, σε μειωμένη εργασιακή απόδοση, υψηλό αριθμό απουσιών. Ως προς τα ίδια τα άτομα, αναφέρονται εργασιακές δυσαρέσκειες, συμπτώματα αποξένωσης, κατάθλιψη και ψυχοφυτικές διαταραχές.

Δυνατότητες αντιμετώπισης: Η συναισθηματική έκφραση και το υποστηρικτικό εργασιακό περιβάλλον με έντονα ανεπτυγμένο το ομαδικό πνεύμα αναφέρονται ως οι κυριότεροι παράγοντες μείωσης του burnout (Nainis,2005). Ιδίως σε περιόδους αβεβαιότητας και αλλαγής η κοινωνική δικτύωση στον εργασιακό χώρο παίζει ρόλο κλειδί στην προστασία των εργαζομένων από το burnout (Garrett &McDaniel,2001).
Η δημιουργία ομαδικού πνεύματος στο χώρο εργασίας αποτελεί δυνατή άμυνα απέναντι στις συνεχείς αλλαγές στον κόσμο των εταιριών και προωθεί ένα εργασιακό περιβάλλον ανταποδοτικό και με νόημα για τους εργαζομένους (Parker & Gadbois, 2000).

Art Therapy

H Εικαστική Θεραπεία προσφέρεται ως ένα αποτελεσματικό εργαλείο έκφρασης και επεξεργασίας των συναισθημάτων του προσωπικού, όπως επίσης και δημιουργίας ομαδικού πνεύματος.  Δίνει τη δυνατότητα για «αυτό – φροντίδα» από τη μια και ενθάρρυνση της «ομαδικότητας» από την άλλη. Βοηθά τα άτομα να συνειδητοποιήσουν τα συναισθήματά τους, να τα εκφράσουν με ασφάλεια και να δημιουργήσουν ένα υγιές περιβάλλον. Η τέχνη επιτρέπει στα άτομα να αιχμαλωτίσουν και να διατηρήσουν τις στιγμές που αξίζουν από την εξάσκηση του επαγγέλματος. Προσφέρει «απτά» αναμνηστικά των θετικών πλευρών της εργασίας του κάθε ατόμου (Malchiodi,1998). Η εικαστική θεραπεία χρησιμοποιεί τη δημιουργική διαδικασία και ψυχοθεραπευτικές μεθόδους για να βοηθήσει τα άτομα να διαχειριστούν τις συναισθηματικές συγκρούσεις, να αυξήσουν την αυτογνωσία τους και να προωθήσει την προσωπική εξέλιξη των ατόμων. Πρόκειται για μια σειρά από φάσεις με κυριότερες της εικαστικής δημιουργίας και του συλλογισμού πάνω σε αυτή (McNiff, 1992). Επίσης βοηθά στην αποκάλυψη και έκφραση του στρες. Παρέχει ένα «παιχνιδιάρικο» και μη απειλητικό τρόπο για καλύτερη γνωριμία μεταξύ των εργαζομένων, για αύξηση της επικοινωνιακής τους ικανότητας και για την εμπλοκή τους στη φροντίδα του ίδιου τους του εαυτού.